22 juni 2020
Wordt de zorgplicht van bedrijven ten opzichte van hun toeleveringsketen in de nabije toekomst de norm? De verschillende initiatieven op sectoraal, nationaal en internationaal niveau die in de afgelopen jaren zijn ontstaan wijzen op een verschuivende verantwoordelijkheid.
Op 24 februari waarschuwde Antonio Guterres, secretaris-generaal van de Verenigde Naties, de internationale gemeenschap dat “de mensenrechten van verschillende kanten worden aangevallen”(1) en dat dit in combinatie met de opkomst van een klimaatcrisis, de meest dreigende bedreiging voor de mensheid is. Bedrijven hebben een grote verantwoordelijkheid in deze crisis, maar ze hebben ook de macht om een sleutelrol te spelen in het oplossen daarvan. De zorgplicht voor bedrijven is een belangrijk element om de huidige situatie op het gebied van mensenrechten en het klimaat wereldwijd op te lossen.
Nu is het moment, voor bedrijven van elke omvang en in alle sectoren, om de controle te nemen over de toeleveringsketen. Door het versterken van de banden met leveranciers kan worden toegewerkt naar een solide fundament voor een duurzame toekomst en tegelijkertijd het risico op reputatieschade door schandalen in de keten te beperken. Welke vooruitgang is er in de afgelopen periode geboekt als het gaat om de zorgplicht voor bedrijven in Europa?
Een sectorale aanpak van de toeleveringsketen van risicovolle grondstoffen.
Er bestaan sectorale initiatieven om de aankoop van zogeheten “hoog risico” producten en grondstoffen te reguleren, met name op het gebied van de mensenrechten en natuurbehoud. Het betreft voornamelijk initiatieven op vrijwillige basis. Enkele voorbeelden zijn:
In 2010 heeft het Europees Parlement een verordening gepubliceerd over de toeleveringsketen van hout en afgeleide producten. Deze nogal restrictieve wetgeving, die sinds 3 maart 2013 van kracht is, legt sancties op aan overtreders, biedt een kader voor het aanbod en zorgt voor een meer transparante en duurzame sector. Hout is een gewilde en strategische hulpbron in vele sectoren, waaronder de bouwindustrie. De keten is onderhevig aan tal van risico’s, zoals de houtkap in tropische regenwouden en de kaalslag van primaire bossen, met grote gevolgen voor het milieu (verlies van biodiversiteit, bodemerosie, vermindering van atmosferische koolstof afvang) en de mens (erosie van inheemse culturen, de verarming van naburige bevolkingen).
In 2017 heeft het Europees Parlement eisen gesteld aan de levering van mineralen zoals tin, goud, tantaal en wolfraam uit conflictgebieden. Met ingang van 1 januari 2021 zijn de verordeningen gericht op het versterken van de traceerbaarheid en zorgplicht van importeurs uit de Europese Unie. De verordeningen moeten de financiering tegengaan van gewapende milities en veiligheidstroepen die actief zijn in gebieden met een rijkdom aan minerale hulpbronnen. Daarnaast dragen dergelijke maatregelen bij aan het beperken van onmenselijke praktijken, zoals kinderarbeid in mijnen of seksueel geweld als gevolg van conflicten.
Na het ongeluk met Rana Plaza in Bangladesh in 2013, dat het leven eiste van bijna 1.200 mensen, publiceerde de OESO in 2018 een “Guide to due diligence for responsible supply chains in the clothing and shoewear industries” waarin praktijkvoorbeelden worden gegeven voor een duurzamer beheer van de toeleveringsketen in de sector.
Nationale initiatieven om de zorgplicht van bedrijven te versterken
Op nationaal niveau kan Frankrijk als pionier worden beschouwd. Het is het eerste land ter wereld dat een beperkende wet heeft ingesteld, waardoor multinationals verantwoordelijk worden gehouden voor hun eigen toeleveringsketen en elke mensenrechten- of milieu gerelateerde nalatigheid wordt bestraft. Sindsdien zijn twee Franse ondernemingen, Total en Téléperformance, door een collectief van verenigingen op de vingers getikt na nalatigheid binnen de toeleveringsketen.
Ook andere landen nemen het initiatief voor verbetering. In het Verenigd Koninkrijk is vanaf 26 mei 2020, de Modern Slavery Act van kracht; met als doel het bestrijden van moderne slavernij, vooral op bedrijfsniveau(2). Nederland heeft in 2019 een wet aangenomen die de zorgplicht ten aanzien van kinderarbeid verplicht stelt voor alle Nederlandse of buitenlandse bedrijven die goederen en/of diensten in het land verkopen/leveren(3).
Internationale instanties onder druk om wetten op het gebied van de zorgplicht op bedrijfsniveau vast te stellen
Als gevolg van verschillende schandalen en een groeiend publiek bewustzijn over duurzame ontwikkeling, is er een toenemende druk van het maatschappelijk middenveld, met inbegrip van investeerders, op nationale en internationale instanties. Zij bieden een wettelijk kader voor de activiteiten van bedrijven, die hun bewustzijn van hun eigen verantwoordelijkheden met betrekking tot hun toeleveringsketen vergroten. Deze druk zal zeker leiden tot de goedkeuring van nieuwe wetgevingen op dit gebied. Zo zal er in oktober 2020 een nieuwe onderhandelingsronde plaatsvinden bij de Verenigde Naties. Het zal ingaan op de goedkeuring van een internationaal verdrag dat multinationals verantwoordelijk stelt voor nalatigheid van de mensenrechten in de keten.
De Europese Unie heeft via de Europese Commissie het British Institute of International and Comparative Law in samenwerking met LSE Consulting en Civic Consulting opdracht gegeven een onderzoek uit te voeren naar de zorgplicht binnen toeleveringsketens(4). Deze studie, gepubliceerd in januari 2020, presenteert vier regelgevingsscenario’s over de zorgplicht:
1. Er is geen verandering in de Europese regelgeving. De studie voorspelt dat als dit scenario wordt toegepast, er nationale wetten zullen worden ingevoerd om dit gebrek aan uniforme regelgeving op EU-niveau goed te maken;
2. Implementatie van nieuwe richtlijnen voor ondernemingen met een vrijwillige aanvraagprocedure;
3. Invoering van nieuwe beperkende rapportagevoorschriften om de transparantie van bedrijven te vergroten;
4. Invoering van een beperkende wet op de zorgplicht van ondernemingen in hun gehele toeleveringsketen. Zo wijzen talrijke feiten erop dat de Europese Unie binnenkort een nieuw stuk wetgeving zal maken om bedrijven te reguleren met betrekking tot hun zorgplicht.
Vooruitstrevende bedrijven zetten zich in voor een verbetering van de grondstofwinning bij hun leveranciers
Sommige bedrijven vallen al op in het domein van de zorgplicht en bevestigen hun supply chain management als onderdeel een van hun Unique Selling Proposition. Zo heeft het Nederlandse bedrijf Fairphone (5) een volledig transparante toeleveringsketen en moeten verschillende mechanismen beperken – of zelfs voorkomen – dat mineralen worden gebruikt uit mijnen waar de mensenrechten worden geschonden, vooral in conflictgebieden. Fairphone onderscheidt zich van de concurrentie en in het bijzonder van grote High Tech spelers, die gracieus vermijden om over het pijnlijke onderwerp te communiceren en zo het risico op reputatieschade te beperken. In mindere mate investeren sommige bouwbedrijven in een verbetering van supply chain management. Bouygues Construction(6) streeft er bijvoorbeeld naar om al haar risicovolle leveranciers door een onafhankelijk bedrijf te laten evalueren. The British Land Company plc, een Engelse investeerder in vastgoed, heeft een gedragscode geadopteerd waarin verschillende sociale en ecologische aspecten zijn geïntegreerd en al haar leveranciers aan dienen te voldoen(7). De gedragscode heeft in het bijzonder aandacht voor de arbeidsomstandigheden van haar leveranciers, de aankoop van verantwoorde grondstoffen en het bijdragen aan de lokale gemeenschap.
Als gevolg hiervan zullen bedrijven in alle sectoren, van de bouw tot de detailhandel, steeds meer worden opgeroepen om verantwoordelijkheid te nemen voor ketenmanagement. Veel NGO’s positioneren zich al om ervoor te zorgen dat de verbintenissen die bedrijven op dit gebied aangaan, ook daadwerkelijk worden nagekomen. De vigilance-plan.org website, ontwikkeld door Sherpa, Terre Solidaire en Business & Human Rights Resource Center, is een voorbeeld van een dergelijk initiatief dat toezicht zal houden op de toezeggingen van bedrijven.
Er zijn veel benaderingswijzen en instrumenten beschikbaar voor bedrijven om ketensamenwerking en duurzaam management te bevorderen. Het is binnen deze dynamische context dat Longevity Partners wil samenwerken en haar diensten wil aanbieden aan verantwoordelijke bedrijven die duurzaamheid als een prioriteit in hun bedrijfsmodel plaatsen en ketenmanagement beter willen organiseren.
1. https://news.un.org/en/story/2020/02/1057961
2. http://www.legislation.gov.uk/ukpga/2015/30/contents
3. https://ohrh.law.ox.ac.uk/dutch-child-labour-due-diligence-law-a-step-towards-mandatory-human-rights-due-diligence/
4. https://op.europa.eu/en/publication-detail/-/publication/8ba0a8fd-4c83-11ea-b8b7-01aa75ed71a1/language-en
5. https://www.fairphone.com/en/impact/?ref=header
6. https://www.bouygues-construction.com/en/page-engagement/human-rights
7. https://www.britishland.com/~/media/Files/B/British-Land-V4/downloads/2018/BL%20Supplier%20Code%20of%20Conduct.pdf